Trong những năm qua, việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã mang lại nhiều kết quả quan trọng, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, củng cố hệ thống chính trị ở cơ sở. Bên cạnh các nhóm tiêu chí về hạ tầng, kinh tế, văn hóa - xã hội, tiêu chí “Tiếp cận pháp luật” tiếp tục được xác định là yếu tố then chốt, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, thúc đẩy dân chủ ở cơ sở, xây dựng chính quyền liêm chính, phục vụ.
Thực trạng triển khai công tác chuẩn tiếp cận pháp luật tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021-2025
Xác định việc tổ chức thực hiện Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg ngày 22/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ về quy định xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật (sau đây gọi tắt là Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg) là nhiệm vụ trọng tâm và có ý nghĩa quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về pháp luật tại cơ sở, UBND tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn trước hợp nhất đã chủ động triển khai thực hiện nghiêm túc, kịp thời, hiệu quả ngay sau khi Quyết định này và Thông tư số 09/2021/TT-BTP ngày 15/11/2021 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg có hiệu lực thi hành. UBND tỉnh đã ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn tổ chức triển khai thực hiện Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg đến các sở, ban, ngành, đoàn thể cấp tỉnh và UBND các huyện, thành phố. Việc triển khai được lồng ghép và thực hiện đồng bộ trong các Kế hoạch công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, công tác hòa giải ở cơ sở, cũng như hoạt động đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật hằng năm của UBND tỉnh.
Trên cơ sở đó, UBND các huyện, thành phố đã ban hành các văn bản hướng dẫn việc xây dựng, đánh giá xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật cho UBND các xã, phường, thị trấn. Hội đồng đánh giá xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật đã phân công nhiệm vụ cho các thành viên để theo dõi, rà soát đánh giá các chỉ tiêu, tiêu chí theo quy định; phân công cán bộ tham mưu thực hiện các tiêu chí, chỉ tiêu về xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật.
Trong giai đoạn 2021 - 2025, Sở Tư pháp đã tổ chức trên 30 hội nghị quán triệt, tập huấn với hơn 2.000 lượt cán bộ, công chức các cấp tham dự, tập trung vào nội dung xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, kỹ năng đánh giá, thẩm định các chỉ tiêu và tiêu chí. Biên soạn, in ấn và cấp phát trên 10.000 cuốn tài liệu pháp luật các loại (hỏi - đáp pháp luật, tình huống pháp luật, tài liệu hòa giải cơ sở, tờ gấp pháp luật…) cho các xã, phường, thị trấn. Công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định về chuẩn tiếp cận pháp luật được thực hiện với nhiều hình thức phù hợp. Như phát huy hiệu quả Cổng/Trang thông tin điện tử Phổ biến, giáo dục pháp luật của tỉnh và Fanpage của Sở Tư pháp với hàng trăm nghìn tin, bài pháp luật được đăng tải. Nhiều mô hình hiệu quả đã được triển khai như: “Ngày pháp luật Việt Nam”, “Tổ hòa giải tốt”, “Tủ sách pháp luật số”, “Phiên tòa giả định”, thu hút hàng chục nghìn lượt người tham gia.
Ngoài ra, Sở Tư pháp đã tiến hành trên 40 cuộc kiểm tra chuyên đề và lồng ghép về công tác phổ biến giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở, xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc.
Thông qua quá trình chỉ đạo, điều hành và hướng dẫn thực hiện, các nội dung của Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg đã dần đi vào nền nếp, góp phần nâng cao hiệu quả công tác pháp chế, xây dựng chính quyền cơ sở vũng mạnh, bảo đảm quyền tiếp cận thông tin pháp luật của người dân, đồng thời thúc đẩy quá trình xây dựng xã hội pháp quyền tại địa phương. Hằng năm, toàn tỉnh có 100% xã, phường, thị trấn tổ chức tự đánh giá, báo cáo kết quả thực hiện. Tỷ lệ đơn vị đủ điều kiện công nhận đạt chuẩn tiếp cận pháp luật luôn duy trì ở mức cao, bình quân 95 - 97% mỗi năm.
Nhìn chung, trong giai đoạn 2021-2025, Các địa phương đã quan tâm lồng ghép tiêu chí tiếp cận pháp luật vào chương trình xây dựng nông thôn mới, coi đây là một tiêu chí nền tảng, việc thực hiện xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật đã góp phần nâng cao nhận thức pháp luật của người dân, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin cơ sở và phát huy được vai trò công chức tư pháp - hộ tịch trong trực tiếp triển khai các hoạt động, góp phần nâng cao chất lượng công tác pháp luật ở cơ sở.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì một số ít xã, phường vẫn coi tiêu chí tiếp cận pháp luật là “mềm”, chưa đầu tư đúng mức; kinh phí cho công tác phổ biến, cập nhật tài liệu còn thiếu; nhiều cơ sở vật chất phục vụ truyền thông pháp luật chưa được đầu tư đồng bộ; một số nơi công chức tư pháp - hộ tịch còn hạn chế kỹ năng số, kiêm nhiệm nhiều việc, khó triển khai chuyên sâu; vai trò của các đoàn thể trong triển khai tiêu chí tiếp cận pháp luật ở một số địa phương chưa phát huy mạnh mẽ.
Quyết định số 27/2025/QĐ-TTg, Thông tư số 15/2025/TT-BTP ban hành đánh dấu một bước phát triển mới, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương hai cấp
Để khắc phục những khó khăn, tồn tại và hạn chế trong công tác này, ngày 04/8/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 27/2025/QĐ-TTg Quy định về xã, phường, đặc khu đạt chuẩn tiếp cận pháp luật (thay thế Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg, quy định xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật), Quyết định có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026. Tiếp đó, ngày 11/09/2025, Bộ trưởng Bộ Tư pháp ký ban hành Thông tư số 15/2025/TT-BTP hướng dẫn Quyết định 27/2025/QĐ-TTg quy định về xã, phường, đặc khu đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, Thông tư có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026.
Đây là bước điều chỉnh quan trọng, nhằm hoàn thiện cơ chế đánh giá, công nhận chuẩn tiếp cận pháp luật trong giai đoạn mới, bảo đảm gắn kết chặt chẽ với chuyển đổi số quốc gia, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp tinh gọn, hiệu quả, xây dựng chính quyền điện tử, minh bạch thông tin và nâng cao năng lực phục vụ người dân, doanh nghiệp.
Ngay sau khi Quyết định số 27/2025/QĐ-TTg, Thông tư số 15/2025/TT-BTP được ban hành, Sở Tư pháp đã chủ động ban hành kịp thời các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn; công tác đánh giá, công nhận xã, phường đạt chuẩn tiếp cận pháp luật được lồng ghép trong kế hoạch phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở, cải cách hành chính và xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Bên cạnh đó, Sở Tư pháp và các cơ quan, đơn vị, địa phương không ngừng đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, ngoài hội nghị, tài liệu giấy, còn chú trọng tuyên truyền trên trang thông tin điện tử, Fanpage Phổ biến, giáo dục pháp luật, Zalo nhóm cộng đồng. Nhiều xã, phường đã xây dựng chuyên mục pháp luật trên cổng thông tin điện tử hoặc ứng dụng di động.
Đồng chí Hoàng Thu Chung, Phó Giám đốc Sở Tư pháp phát biểu quán triệt tại Hội nghị
Đặc biệt, Sở Tư pháp đã tổ chức hội nghị tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức xã, phường năm 2025 với hình thức trực tuyến tới 92 điểm cầu các xã, phường toàn tỉnh. Nội dung trọng tâm của tập huấn vào các tiêu chí, chỉ tiêu mới của Quyết định số 27/2025/QĐ-TTg, Thông tư số 15/2025/TT-BTP, trong đó đặc biệt nhấn mạnh các tiêu chí ban hành văn bản quy phạm pháp luật và hòa giải ở cơ sở.
Hình ảnh tại một số điểm cầu tham gia tập huấn
Để triển khai hiệu quả Quyết định số 27/2025/QĐ-TTg và Thông tư số 15/2025/TT-BTP, trong thời gian tới, cần thực hiện tốt một số giải pháp như sau:
- Bảo đảm nguồn lực triển khai: Cần bố trí kinh phí thường xuyên cho công tác đánh giá, công nhận đạt chuẩn tiếp cận pháp luật; ưu tiên đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin, hạ tầng truyền thông pháp luật số tại cơ sở. Có cơ chế hỗ trợ, khuyến khích hòa giải viên, tuyên truyền viên pháp luật; từng bước hình thành đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật rộng khắp, hoạt động hiệu quả tại địa phương, cơ sở.
- Đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền pháp luật: Đẩy mạnh ứng dụng nền tảng số, mạng xã hội, cổng dịch vụ công, ứng dụng di động để cung cấp thông tin pháp luật kịp thời, thân thiện với người dân. Phát huy, nhân rộng các mô hình “Ngày pháp luật”, “Phiên tòa giả định”, “Hội thi tìm hiểu pháp luật”, gắn với đặc thù vùng miền để tạo sự lan tỏa, thu hút người dân.
- Nâng cao chất lượng công tác tự đánh giá và kiểm tra: UBND cấp xã cần thực hiện tự đánh giá định kỳ, báo cáo số liệu, kết quả minh chứng theo bộ tiêu chí mới, công khai kết quả đánh giá để người dân giám sát. Sở Tư pháp tăng cường kiểm tra, phát hiện và kịp thời chấn chỉnh tình trạng hình thức.
- Phát huy vai trò toàn hệ thống chính trị và xã hội: Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội phối hợp chặt chẽ với ngành Tư pháp trong công tác phổ biến pháp luật; lồng ghép triển khai tiêu chí tiếp cận pháp luật vào các phong trào, cuộc vận động ở cơ sở. Khuyến khích xây dựng mô hình “Thôn, tổ dân phố tự quản pháp luật”, “Điểm sáng pháp luật”, gắn kết với tiêu chí văn hóa, an ninh trật tự trong xây dựng nông thôn mới.
Tiêu chí tiếp cận pháp luật không chỉ là một điều kiện trong xây dựng nông thôn mới, mà còn là minh chứng cho việc tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân, hiện thực hóa Nhà nước pháp quyền XHCN. Với sự quan tâm chỉ đạo của các cấp, sự phối hợp của cả hệ thống chính trị, tin tưởng rằng tiêu chí tiếp cận pháp luật sẽ đi vào chiều sâu, thực chất, tiếp tục góp phần nâng cao chất lượng xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, vì một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh và phát triển bền vững./.