Sở Tư pháp tỉnh Thái Nguyên - Cổng thông tin điện tử Phổ biến giáo dục pháp luật
Văn hóa Tuân thủ pháp luật - Nhìn từ góc độ văn hóa và đạo đức
Pháp luật - Văn hóa và Đạo đức là 3 phạm trù luôn cần được lý giải một cách minh triết nhất để tìm ra mối quan hệ gắn bó, tương hỗ và tác động logic với nhau. Khi văn hóa tuân thủ pháp luật được nhắc đến như một chỉ đạo định hướng của Đảng thì mối quan hệ biện chứng đó càng cần được phân tích, nghiên cứu để thấy sợi dây liên kết sâu sắc, giúp cho văn hóa tuân thủ pháp luật trở nên phổ biến, gần gũi hơn trong xu thế phát triển hiện nay.
Trong bài phát biểu về “Đột phá thể chế để đất nước phát triển vươn mình”, Tổng BT Tô Lâm đã nói: Tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội. Phát biểu định hướng đó cho thấy đã đến lúc cần vào cuộc để lan tỏa những giá trị cốt lõi của văn hóa tuân thủ pháp luật, đưa văn hóa tuân thủ pháp luật hòa chung vào dòng chảy văn hóa để thực hiện sứ mệnh của mình một cách mạnh mẽ, hiệu quả, bền chặt trong đời sống xã hội.
1. Pháp luật và Đạo đức - 2 mặt của một vấn đề trong đời sống xã hội
Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định đạo đức và pháp luật là hai mặt không thể tách rời, đạo đức là gốc, là cơ sở để xây dựng, thực hiện pháp luật, còn pháp luật là chuẩn, pháp luật đi đôi với đạo đức. Người cho rằng tuân thủ pháp luật là tiêu chuẩn đầu tiên mà mọi người, mọi công dân phải thực hiện, tuân thủ pháp luật là biểu hiện của lối sống văn minh, mỗi người văn minh thì xã hội sẽ văn minh. Việc hiểu biết pháp luật là điều kiện để hình thành ý thức tự giác, tính tích cực, thói quen xử sự theo pháp luật, hình thành nếp sống tuân thủ và sử dụng pháp luật để bảo đảm quyền là chủ, quyền làm chủ cũng như việc quản lý và kiểm soát Nhà nước. Do đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở cố gắng học tập để “có pháp luật trong tay”. Người đề cao vai trò của pháp luật trong điều hành và quản lý xã hội, “Trăm điều phải có thần linh pháp quyền”, pháp luật là công cụ cần thiết để “giữ gìn quyền lợi của Nhân dân”, duy trì trật tự xã hội và phải cố gắng làm cho luật pháp dân chủ ngày càng nhiều hơn, tốt hơn. Pháp luật cần chứa đựng những giá trị công bằng, nhân văn, chính nghĩa, vì Nhân dân lao động và vì con người được ghi nhận trong Hiến pháp và các đạo luật. Người đã kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa việc quản lý xã hội bằng pháp luật với việc tuyên truyền, giáo dục đạo đức cách mạng, nâng cao bản lĩnh công dân, giác ngộ lý tưởng cách mạng cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Cả pháp luật và đạo đức đều dùng để điều chỉnh hành vi của con người, nâng con người lên, hướng con người tới chân, thiện, mỹ. Pháp luật góp phần hoàn thiện nhân cách làm người, còn đạo đức làm cho người ta thực hiện luật pháp một cách tự giác.
Từ tư tưởng của Người được đúc kết qua hàng triệu năm dựng nước và giữ nước, tiếp tục trải qua 80 năm xây dựng và bảo vệ nền độc lập dân tộc, đạo đức người Việt Nam đã được hun đúc và trở thành một bức trường thành vững vàng, xây dựng các thế hệ người Việt Nam giàu lòng yêu nước, yêu giống nòi, yêu giang san Tổ quốc và sẵn sàng đánh đổi, hy sinh bằng cả nước mắt, máu và sinh mạng của mình. Đó là tầm cao của đạo đức và trở thành đạo đức cách mạng.
Vì lẽ đó, pháp luật nếu được xây trên nền tảng của đạo đức, được thi hành bởi những kiểm soát của đạo đức dân tộc, đạo đức xã hội và đạo đức công dân sẽ trở nên bền vững, hiệu quả và có sức sống mạnh liệt trong đời sống xã hội.
Từ tư tưởng của Người được đúc kết qua hàng triệu năm dựng nước và giữ nước, tiếp tục trải qua 80 năm xây dựng và bảo vệ nền độc lập dân tộc, đạo đức người Việt Nam đã được hun đúc và trở thành một bức trường thành vững vàng, xây dựng các thế hệ người Việt Nam giàu lòng yêu nước, yêu giống nòi, yêu giang san Tổ quốc và sẵn sàng đánh đổi, hy sinh bằng cả nước mắt, máu và sinh mạng của mình. Đó là tầm cao của đạo đức và trở thành đạo đức cách mạng.
Vì lẽ đó, pháp luật nếu được xây trên nền tảng của đạo đức, được thi hành bởi những kiểm soát của đạo đức dân tộc, đạo đức xã hội và đạo đức công dân sẽ trở nên bền vững, hiệu quả và có sức sống mạnh liệt trong đời sống xã hội.
2. Pháp Luật và Văn hóa - sự gắn kết tạo nên sức mạnh vô hình của văn hóa tuân thủ pháp luật
Ở bối cảnh chúng ta cần có những đột phá trong xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật, đưa công cụ quản lý và cưỡng chế nhà nước trở thành các trụ cột nâng đỡ, dẫn dắt với nhận thức pháp luật ở mức độ cao nhất, văn hóa tuân thủ pháp luật được tìm đến như một lý giải phù hợp, cần thiết. Văn hóa tuân thủ pháp luật cũng chính là văn hóa, là “hồn cốt của dân tộc, là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Về mặt lý luận, pháp luật là một nền tảng có giá trị vật chất, tinh thần thuộc thượng tầng kiến trúc của mỗi một quốc gia. Đối với nước ta, hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành gồm 15 nhóm văn bản gắn với các nhóm chủ thể có thẩm quyền ban hành, xuyên suốt từ Hiến pháp đến văn bản do chính quyền cấp cơ sở ban hành để điều chỉnh, quản lý toàn diện các vấn đề kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng, … trong phạm vi quản lý theo phân định nhiệm vụ. Đó là các sản phẩm trí tuệ với quá trình lao động trí óc của các chủ thể trong công tác lập pháp.
Tuy nhiên, một điều không thể phủ nhận là hệ thống pháp luật dù có được ban hành đầy đủ, thường xuyên nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó, thì những giá trị của pháp luật cũng trở nên vô nghĩa, không thể trở thành động lực thức đẩy xã hội phát triển. Và nếu không được phản chiếu, thực thi cụ thể trong đời sống thì cũng không thể phát huy được những giá trị của pháp luật cũng như đánh giá đúng về các tiêu chí của nó như tính phù hợp, khả thi, đồng bộ, thống nhất. Vì lẽ đó, khâu tổ chức thi hành pháp luật trở thành một quy trình không thể thiếu và phải được liên kết, gắn liền với hoạt động xây dựng pháp luật. Văn hóa tuân thủ pháp luật cũng ra đời từ cơ chế hình thành, tác động qua lại với nhau đó, bởi pháp luật là bắt buộc nhưng nếu chỉ bằng cưỡng chế nhà nước, hiệu quả chưa đi đến cùng. Chỉ khi nào tuân thủ những cưỡng chế, bắt buộc đó bằng hành vi văn hóa, sự tự nguyện có văn hóa, bằng nhận thức văn hóa của mỗi cá nhân, cộng đồng thì pháp luật sẽ tự thân bén gốc rễ bền chặt trong đời sống xã hội.
3. Văn hóa tuân thủ pháp luật và những mạch nguồn kiến tạo
Trước hết, đó là tri thức, sự hiểu biết về pháp luật
Như trên đã phân tích, một hệ thống pháp luật hoàn thiện hiện đang là mục tiêu chỉ đạo của cả hệ thống chính trị và được minh chứng bằng nhiều cơ chế, chính sách đột phá để pháp luật đủ sức dẫn dắt, định hướng đất nước và quản lý xã hội trong kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, để có tri thức đủ, có nhận thức đúng đắn về pháp luật không phải là điều dễ dàng. Chỉ nhận thức đúng mới có thể tuân thủ và thực hiện đúng pháp luật, hiện thực hóa thành những yếu tố phản ánh văn hóa tuân thủ pháp luật trong đời sống xã hội. Năng lực nhận thức pháp lý gắn liền với khả năng tra cứu, diễn giải và vận dụng pháp luật phù hợp với ngữ cảnh, qua đó góp phần định hướng hành vi xã hội theo trật tự pháp lý. Văn hóa tuân thủ pháp luật không thể được kiến tạo từ tình trạng “thiếu, đói pháp luật” và hiểu sai pháp luật. Tri thức, sự hiểu biết về pháp luật - hơn bảo giờ hết là điều kiện căn bản để có hành vi tuân thủ pháp luật một cách đúng đắn nhất.
Giá trị của niềm tin, thái độ đối với pháp luật để tạo thành văn hóa tuân thủ pháp luật
Ở bất cứ góc độ nào, niềm tin luôn có sức mạnh và giá trị tinh thần vô cùng mạnh mẽ; đó là đỉnh cao của cảm xúc để định hướng, quyết định hành vi, xu hướng và lý lẽ hành xử của bất cứ cá nhân, tổ chức nào. Đối với văn hóa tuân thủ pháp luật, đó là định hướng giá trị mà cá nhân và cộng đồng dành cho pháp luật. Niềm tin đó được hình thành bởi sự khách quan, công bằng và khả năng bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của pháp luật trong xã hội, là điều kiện cốt lõi để thúc đẩy sự đồng thuận tự nguyện trong chấp hành. Niềm tin đó sẽ mất đi khi pháp luật được nhìn nhận, đánh giá chỉ là công cụ phục vụ lợi ích nhóm, hoặc việc thực thi có biểu hiện tùy tiện, không minh bạch. Vì lẽ đó, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, niềm tin pháp lý vừa là kết quả của quá trình giáo dục và truyền thông pháp luật, vừa phụ thuộc vào năng lực vận hành thực tế của hệ thống pháp luật và đội ngũ cán bộ thực thi.
Ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật, kỹ năng sử dụng pháp luật
Chúng ta vẫn nhắc đến nhận thức công dân, đạo đức xã hội và trách nhiệm cá nhân đối với cộng đồng, thì ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật chính là yếu tố trung tâm trong cấu trúc văn hóa tuân thủ pháp luật bởi nó hội tụ tri thức pháp luật, niềm tin pháp lý và năng lực hành vi. Trong bối cảnh và mục tiêu hiện nay, ý thức chấp hành pháp luật không giới hạn trong phạm vi “không làm điều pháp luật cấm” mà còn hướng tới sự chủ động “làm những gì pháp luật cho phép và khuyến khích” vì lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng và lợi ích hợp pháp khác; cũng với đó là thái độ tích cực, trách nhiệm, sáng tạo trong khuôn khổ pháp lý. Điều này đặc biệt quan trọng trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, khi mối quan hệ giữa công dân và Nhà nước không còn là sự phục tùng một chiều mà là quan hệ tương tác trên cơ sở quyền – nghĩa vụ pháp lý bình đẳng, có kiểm soát và có phản biện. Phản biện chính sách, phản biện pháp lý đang là những đòi hỏi nghiêm túc để phát triển và vươn lên thực chất, vững bền ở nước ta hiện nay.
Xã hội phát triển càng cao, văn hóa và đạo đức, nhân cách càng có sự gắn kết thì văn hóa tuân thủ pháp luật, thói quen hành xử theo chuẩn mực pháp lý càng trở nên phổ biến trong đời sống thường nhật của mỗi cá nhân, tổ chức và cộng đồng. Sự chuyển hóa từ nhận thức và thái độ thành thực tiễn hành vi phù hợp với khung luật pháp mà ở đó không dừng lại ở sự tuân thủ thụ động, ở đó có cả niềm tin, ý thức tôn trọng cũng như nhận thức pháp luật cao và phản biện khoa học sẽ giúp cho văn hóa tuân thủ pháp luật tự khắc đi vào cuộc sống, dễ dàng và thuận lợi như các thiết chế văn hóa khác trong đời sống Nhân dân./.
Về mặt lý luận, pháp luật là một nền tảng có giá trị vật chất, tinh thần thuộc thượng tầng kiến trúc của mỗi một quốc gia. Đối với nước ta, hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành gồm 15 nhóm văn bản gắn với các nhóm chủ thể có thẩm quyền ban hành, xuyên suốt từ Hiến pháp đến văn bản do chính quyền cấp cơ sở ban hành để điều chỉnh, quản lý toàn diện các vấn đề kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng, … trong phạm vi quản lý theo phân định nhiệm vụ. Đó là các sản phẩm trí tuệ với quá trình lao động trí óc của các chủ thể trong công tác lập pháp.
Tuy nhiên, một điều không thể phủ nhận là hệ thống pháp luật dù có được ban hành đầy đủ, thường xuyên nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó, thì những giá trị của pháp luật cũng trở nên vô nghĩa, không thể trở thành động lực thức đẩy xã hội phát triển. Và nếu không được phản chiếu, thực thi cụ thể trong đời sống thì cũng không thể phát huy được những giá trị của pháp luật cũng như đánh giá đúng về các tiêu chí của nó như tính phù hợp, khả thi, đồng bộ, thống nhất. Vì lẽ đó, khâu tổ chức thi hành pháp luật trở thành một quy trình không thể thiếu và phải được liên kết, gắn liền với hoạt động xây dựng pháp luật. Văn hóa tuân thủ pháp luật cũng ra đời từ cơ chế hình thành, tác động qua lại với nhau đó, bởi pháp luật là bắt buộc nhưng nếu chỉ bằng cưỡng chế nhà nước, hiệu quả chưa đi đến cùng. Chỉ khi nào tuân thủ những cưỡng chế, bắt buộc đó bằng hành vi văn hóa, sự tự nguyện có văn hóa, bằng nhận thức văn hóa của mỗi cá nhân, cộng đồng thì pháp luật sẽ tự thân bén gốc rễ bền chặt trong đời sống xã hội.
3. Văn hóa tuân thủ pháp luật và những mạch nguồn kiến tạo
Trước hết, đó là tri thức, sự hiểu biết về pháp luật
Như trên đã phân tích, một hệ thống pháp luật hoàn thiện hiện đang là mục tiêu chỉ đạo của cả hệ thống chính trị và được minh chứng bằng nhiều cơ chế, chính sách đột phá để pháp luật đủ sức dẫn dắt, định hướng đất nước và quản lý xã hội trong kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, để có tri thức đủ, có nhận thức đúng đắn về pháp luật không phải là điều dễ dàng. Chỉ nhận thức đúng mới có thể tuân thủ và thực hiện đúng pháp luật, hiện thực hóa thành những yếu tố phản ánh văn hóa tuân thủ pháp luật trong đời sống xã hội. Năng lực nhận thức pháp lý gắn liền với khả năng tra cứu, diễn giải và vận dụng pháp luật phù hợp với ngữ cảnh, qua đó góp phần định hướng hành vi xã hội theo trật tự pháp lý. Văn hóa tuân thủ pháp luật không thể được kiến tạo từ tình trạng “thiếu, đói pháp luật” và hiểu sai pháp luật. Tri thức, sự hiểu biết về pháp luật - hơn bảo giờ hết là điều kiện căn bản để có hành vi tuân thủ pháp luật một cách đúng đắn nhất.
Giá trị của niềm tin, thái độ đối với pháp luật để tạo thành văn hóa tuân thủ pháp luật
Ở bất cứ góc độ nào, niềm tin luôn có sức mạnh và giá trị tinh thần vô cùng mạnh mẽ; đó là đỉnh cao của cảm xúc để định hướng, quyết định hành vi, xu hướng và lý lẽ hành xử của bất cứ cá nhân, tổ chức nào. Đối với văn hóa tuân thủ pháp luật, đó là định hướng giá trị mà cá nhân và cộng đồng dành cho pháp luật. Niềm tin đó được hình thành bởi sự khách quan, công bằng và khả năng bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của pháp luật trong xã hội, là điều kiện cốt lõi để thúc đẩy sự đồng thuận tự nguyện trong chấp hành. Niềm tin đó sẽ mất đi khi pháp luật được nhìn nhận, đánh giá chỉ là công cụ phục vụ lợi ích nhóm, hoặc việc thực thi có biểu hiện tùy tiện, không minh bạch. Vì lẽ đó, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, niềm tin pháp lý vừa là kết quả của quá trình giáo dục và truyền thông pháp luật, vừa phụ thuộc vào năng lực vận hành thực tế của hệ thống pháp luật và đội ngũ cán bộ thực thi.
Ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật, kỹ năng sử dụng pháp luật
Chúng ta vẫn nhắc đến nhận thức công dân, đạo đức xã hội và trách nhiệm cá nhân đối với cộng đồng, thì ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật chính là yếu tố trung tâm trong cấu trúc văn hóa tuân thủ pháp luật bởi nó hội tụ tri thức pháp luật, niềm tin pháp lý và năng lực hành vi. Trong bối cảnh và mục tiêu hiện nay, ý thức chấp hành pháp luật không giới hạn trong phạm vi “không làm điều pháp luật cấm” mà còn hướng tới sự chủ động “làm những gì pháp luật cho phép và khuyến khích” vì lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng và lợi ích hợp pháp khác; cũng với đó là thái độ tích cực, trách nhiệm, sáng tạo trong khuôn khổ pháp lý. Điều này đặc biệt quan trọng trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, khi mối quan hệ giữa công dân và Nhà nước không còn là sự phục tùng một chiều mà là quan hệ tương tác trên cơ sở quyền – nghĩa vụ pháp lý bình đẳng, có kiểm soát và có phản biện. Phản biện chính sách, phản biện pháp lý đang là những đòi hỏi nghiêm túc để phát triển và vươn lên thực chất, vững bền ở nước ta hiện nay.
Xã hội phát triển càng cao, văn hóa và đạo đức, nhân cách càng có sự gắn kết thì văn hóa tuân thủ pháp luật, thói quen hành xử theo chuẩn mực pháp lý càng trở nên phổ biến trong đời sống thường nhật của mỗi cá nhân, tổ chức và cộng đồng. Sự chuyển hóa từ nhận thức và thái độ thành thực tiễn hành vi phù hợp với khung luật pháp mà ở đó không dừng lại ở sự tuân thủ thụ động, ở đó có cả niềm tin, ý thức tôn trọng cũng như nhận thức pháp luật cao và phản biện khoa học sẽ giúp cho văn hóa tuân thủ pháp luật tự khắc đi vào cuộc sống, dễ dàng và thuận lợi như các thiết chế văn hóa khác trong đời sống Nhân dân./.
Tác giả bài viết: Lê Thị Minh Hiếu
Ý kiến bạn đọc
Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận
Thông tin nổi bật
-
Quy định mới về công tác phí và chi hội nghị từ ngày 04/5/2025
-
Một số quy định mới về quản lý dự án đầu tư xây dựng
-
Mức xử phạt hành vi lấn đất, chiếm đất theo Nghị định 123/2024/NĐ-CP
-
Quy định về chế độ nghỉ hưu trước tuổi của cán bộ, công chức theo Nghị định 177/2024/NĐ-CP
-
Danh mục 28 nghị định về phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền chính quyền địa phương 2 cấp trên các lĩnh vực quản lý nhà nước
Thăm dò ý kiến
Thống kê truy cập
- Đang truy cập79
- Hôm nay12,491
- Tháng hiện tại241,203
- Tổng lượt truy cập27,899,134
