1. Bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh, án tử hình tuyên trước ngày 01/7/2025 chưa thi hành được chuyển sang chung thân
Bộ luật Hình sự (sửa đổi) được thông qua đã bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh và mức án cao nhất với các tội danh này là chung thân. Các tội danh này gồm: (1) Điều 109. Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; (2) Điều 114. Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; (3) Điều 194. Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (4) Điều 250. Vận chuyển trái phép chất ma túy; (5) Điều 421. Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược; (6) Điều 110. Gián điệp; (7) Điều 353. Tham ô tài sản; (8) Điều 354. Nhận hối lộ.
Về điều khoản chuyển tiếp, Luật quy định hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 01/7/2025 đối với người phạm 8 tội danh nêu trên của Bộ luật Hình sự mà chưa thi hành án thì không thi hành và chánh án TAND tối cao quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân. Quốc hội giao Tòa án nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các cơ quan có liên quan tổ chức việc rà soát người bị kết án tử hình thuộc diện được chuyển từ hình phạt tử hình thành tù chung thân để thực hiện theo quy định.
Riêng đối với Tội tham ô tài sản và Tội nhận hối lộ, sau khi bỏ hình phạt tử hình, nhằm bảo đảm thu hồi tài sản do phạm tội mà có, đồng thời khuyến khích người phạm tội tích cực khai báo trong quá trình giải quyết vụ án, Luật đã sửa đổi, bổ sung quy định tại khoản 1 Điều 63 theo hướng: “Người bị kết án tù chung thân về Tội tham ô tài sản, Tội nhận hối lộ chỉ có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn”.
2. Bổ sung Tội sử dụng trái phép chất ma túy
Về việc bổ sung Tội sử dụng trái phép chất ma túy, Luật sửa đổi đang quy định theo hướng không xử lý hình sự ngay đối với những người bị phát hiện lần đầu sử dụng trái phép chất ma túy mà áp dụng các biện pháp khác để giáo dục và giúp họ cai nghiện; chỉ xử lý hình sự đối với trường hợp mặc dù đã áp dụng các biện pháp cần thiết để cai nghiện nhưng họ vẫn cố tình tái phạm.
Về quy định chỉ xử lý hình sự đối với người tiếp tục tái phạm, cố tình sử dụng trái phép chất ma túy mà gây hậu quả nghiêm trọng, việc quy định trách nhiệm hình sự đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy có tính phòng ngừa xã hội rất cao, xuất phát từ tính lây lan của hành vi sử dụng trái phép chất ma túy. Bên cạnh đó, việc sử dụng chất ma túy gây những hậu quả rất nặng nề về mặt sức khỏe, tinh thần, thậm chí là tính mạng của chính người sử dụng; gây tâm lý bất an cho gia đình có người nghiện, gây sự hoang mang của cộng đồng dân cư… chính vì vậy, bản thân việc sử dụng trái phép chất ma túy đã gây hậu quả nguy hiểm cho xã hội, nếu người sử dụng trái phép chất ma túy mà gây nguy hiểm cho xã hội vì các hành vi khác thì tùy tình chất, mức độ có thể xử lý hình sự về tội phạm khác…
3. Nâng mức hình phạt tiền đối với các tội về hàng giả, môi trường, an toàn thực phẩm, tham nhũng
Về việc nâng mức hình phạt tiền được tính toán áp dụng đối với một số tội về hàng giả, môi trường, an toàn thực phẩm, tham nhũng, thực tiễn phòng ngừa và đấu tranh với các loại tội phạm này cho thấy, đây là những loại tội phạm thu lợi nhuận bất chính rất lớn từ hành vi phạm tội.
Tuy nhiên, hiện nay mức phạt tiền đối với tội này là tương đối thấp, chưa thực sự tương xứng với tính chất của tội phạm, chưa bảo đảm tính răn đe cần thiết, nhiều đối tượng sẵn sàng thực hiện hành vi phạm tội để thu được lợi nhuận, dẫn đến tình trạng nhờn luật.
Cùng với sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự được coi là một trong số các quyết sách lớn, quan trọng trong chương trình nghị sự của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV./.