Bàn về AI và chuyển đổi số trong hoạt động quan quản lý nhà nước về xử lý vi phạm hành

Thứ hai - 28/04/2025 21:46 5 0

Trong thời đại chuyển đổi số sâu rộng, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một trong những công nghệ nền tảng làm thay đổi căn bản cách vận hành của bộ máy quản lý nhà nước. AI không chỉ hỗ trợ phân tích, dự đoán, tối ưu hóa quy trình mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tự động hóa nhiều quyết định hành chính.
Tuy nhiên, cùng với những cơ hội lớn lao, việc ứng dụng AI trong khu vực công cũng đặt ra những thách thức pháp lý mới đòi hỏi sự cẩn trọng, trách nhiệm và sự hoàn thiện kịp thời hệ thống pháp luật.

Ứng dụng AI trong quản lý nhà nước: Cơ hội, thách thức và vấn đề pháp lý phát sinh

1. Cơ hội từ việc ứng dụng AI trong quản lý nhà nước

AI mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho hoạt động quản lý nhà nước:
- Tăng tốc độ xử lý hồ sơ, rút ngắn thời gian chờ đợi cho người dân.
- Nâng cao độ chính xác trong phân tích dữ liệu và ra quyết định.
- Tiết kiệm nguồn lực, giảm chi phí vận hành bộ máy hành chính.
- Cá nhân hóa dịch vụ công, nâng cao trải nghiệm và sự hài lòng của công dân.
Một số lĩnh vực ứng dụng AI nổi bật có thể kể đến như: cấp phép hành chính, xử lý vi phạm hành chính, tư pháp, y tế công cộng, giáo dục và quản lý đô thị thông minh.

2. Thách thức và nguy cơ tiềm ẩn

Song song với cơ hội, ứng dụng AI cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ:
- Sai lệch dữ liệu đầu vào có thể dẫn đến quyết định hành chính sai lệch.
- Khó kiểm soát quá trình vận hành nếu thiếu cơ chế giám sát chặt chẽ.
- Nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân.
- AI chưa được công nhận là chủ thể pháp lý độc lập, gây khó khăn trong việc xác định trách nhiệm khi xảy ra sự cố.
Nếu thiếu cơ chế kiểm tra, giám sát con người đối với quyết định do AI đề xuất, hậu quả pháp lý có thể rất nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

3. Các vấn đề pháp lý phát sinh khi AI tự động xử lý vi phạm hành chính

Việc sử dụng AI để tự động đưa ra quyết định xử lý vi phạm hành chính làm nảy sinh nhiều vấn đề pháp lý:
- Trách nhiệm pháp lý: Mọi quyết định hành chính phải do chủ thể có thẩm quyền ban hành. AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ, không thể thay thế trách nhiệm pháp lý của con người.
- Giá trị pháp lý của quyết định: Nếu quyết định do AI đề xuất nhưng không được thẩm định thực chất bởi cán bộ có thẩm quyền, quyết định đó có nguy cơ bị vô hiệu hoặc bị khiếu kiện.
- Trách nhiệm bồi thường: Khi AI gây thiệt hại, cơ quan nhà nước vẫn phải chịu trách nhiệm bồi thường theo Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
- Không công nhận AI là chủ thể pháp lý: AI không có năng lực hành vi pháp luật, nên không thể tự mình chịu trách nhiệm.
Các nguy cơ này cho thấy rằng, AI cần được kiểm soát chặt chẽ và phải luôn hoạt động dưới sự giám sát chủ động của con người.

Bàn về trách nhiệm pháp lý của cơ quan nhà nước nếu sử dụng AI tự động đưa ra quyết định xử lý vi phạm hành chính

Việc cơ quan nhà nước sử dụng AI để tự động hóa quá trình xử lý vi phạm hành chính tuy mang lại nhiều thuận lợi nhưng cũng đặt ra những yêu cầu cao về trách nhiệm pháp lý.
Theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 (sửa đổi 2020) và Luật Công nghệ thông tin 2006, mọi quyết định hành chính phải do cá nhân hoặc cơ quan có thẩm quyền chịu trách nhiệm.
Trong khi đó, hiện nay AI chưa được công nhận là chủ thể pháp lý độc lập. Do đó, nếu một quyết định xử phạt vi phạm hành chính được ban hành hoàn toàn dựa trên kết quả phân tích của AI mà không có sự phê duyệt thực chất của con người, cơ quan nhà nước đó vẫn phải chịu hoàn toàn trách nhiệm pháp lý đối với hậu quả phát sinh.
Trách nhiệm này bao gồm:
- Kiểm soát hệ thống AI trước khi vận hành, đảm bảo AI hoạt động chính xác, công bằng và đúng pháp luật.
- Giám sát kết quả AI đưa ra, không cho phép AI tự động ban hành quyết định hành chính.
- Bồi thường thiệt hại cho tổ chức, cá nhân nếu quyết định của AI gây ra tổn thất.
Để hạn chế rủi ro pháp lý, cần xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ các quyết định do AI đề xuất.
Bên cạnh đó, cần ban hành khung pháp lý riêng điều chỉnh hoạt động ứng dụng AI trong quản lý hành chính nhà nước, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Một số giải pháp pháp lý cần thiết

- Xây dựng khung pháp lý chuyên biệt về AI trong hoạt động quản lý nhà nước.

- Đảm bảo nguyên tắc "con người kiểm soát cuối cùng", tránh việc AI vận hành tự động hoàn toàn.

- Ràng buộc trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho cơ quan sử dụng AI.

- Bổ sung chế định bồi thường thiệt hại do lỗi AI trong hoạt động quản lý hành chính.

- Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ về kỹ năng công nghệ và trách nhiệm pháp lý.

Trí tuệ nhân tạo là cánh tay nối dài của trí tuệ con người, mang lại cơ hội lớn để nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và chất lượng quản lý nhà nước.
Tuy nhiên, AI cũng chỉ thực sự phục vụ xã hội tốt khi được vận hành trong một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, dưới sự giám sát chủ động và trách nhiệm cao của con người. Ứng dụng AI trong quản lý nhà nước không chỉ là câu chuyện về công nghệ, mà còn là bài kiểm tra về đạo đức, trách nhiệm và sự thượng tôn pháp luật trong thời đại số.

Tác giả bài viết: Lê Công Huấn - Phòng PBGDPL&TDTHPL